Waarom zijn bijen belangrijk? De harde werkers uitgelicht

We kennen de bij vooral als de harde werker die onze heerlijke zoete honing maakt. Tijdens de zomermaanden zijn we daarnaast toch altijd blij als die wesp aan tafel toch een lieve bij blijkt te zijn. Verder geven we toch vrij weinig aandacht aan deze insecten en weten we vrij weinig over ze. De laatste jaren komt de bij echter steeds vaker in het nieuws. Dit kleine insect is ontzettend belangrijk voor de natuur en onze voedselvoorziening, maar er zijn steeds minder bijen in de vrije natuur. De roep om de bij te redden wordt steeds luider. Maar waarom zijn bijen belangrijk?
In dit artikel zullen we ons eerst gaan verdiepen in de bij en daarna bekijken waarom we niet zonder dit insect kunnen.

Alles over de bij

Waarschijnlijk ken je de bij vooral van de honing en de grote groepen waarin ze leven. Het beeld van de bij die wij hebben, is het beeld van de honingbij. Deze soort is echter maar één van de 350 verschillende soorten die in Nederland zijn aangetroffen. Wereldwijd zijn er maar liefst 20.000 verschillende soorten bijen waargenomen en dat zijn ze waarschijnlijk nog niet eens allemaal.
Alle bijen behoren tot de Apoidea-familie. Dit is als het ware de superfamilie. De orde waartoe de bijen binnen deze superfamilie behoren zijn de vliesvleugelingen (Hymenoptera). De bij heeft, net als alle andere insecten, een in drieën verdeeld lichaam. Hij heeft een kop, borststuk en achterlijf. Op de kop vind je twee antennes die hij gebruikt als tastorgaan.
Grofweg worden de bijen onderverdeeld in de welbekende honingbijen, hommels en solitair levende bijen. Dit zijn de grootste en bekendste groepen en we zullen hier dan ook nog even beter naar kijken.

Verschillende soorten bijen

Er zijn ontzettend veel verschillende soorten bijen. We zullen het om die reden bij de drie meest bekende soorten houden.

1. De honingbij

Deze bij is de bekendste bij en de bij die de meeste van ons in het hoofd zullen hebben wanneer het over bijen gaat. De wetenschappelijk naam voor de honingbij is Apis mellifera. Deze bij leeft in groten getale in een nest. Honingbijen leven en werken met en voor elkaar.

Het uiterlijk van de honingbij
De honingbij valt op door de duidelijke lichaamsbeharing die hij heeft. Dit geldt vooral voor het borststuk en de kop. Het lijkt eigenlijk een beetje alsof hij een bodywarmer aan heeft. Deze haren hebben dan ook de functie om de honingbij tijdens koude perioden zo warm mogelijk te houden.

De honingbij heeft drie paar poten. De voorste poten worden gebruikt om mee te poetsen. Vooral de antennes en de ogen worden hiermee keurig schoongepoetst. De middelste poten hebben eigenlijk geen specifieke functie. Wel helpen de haren op deze poten de bij wanneer deze het stuifmeel in een korfje wil krijgen. De achterpoten zijn de meest ontwikkelde poten en helpen de honingbij bij het verzamelen en vervoeren van stuifmeel. Op deze poten bevindt zich ook het zogenaamde stuifmeelkorfje; de plek op de scheen waar de bij het stuifmeel verzamelt en kan bewaren en vervoeren. Je kunt deze korfjes goed zien wanneer ze vol beginnen te raken. Het lijkt dan net of de bij dikke, oranje achterpoten heeft.

Drie kasten
In een nest honingbijen komen drie verschillende kasten voor. Deze kasten zijn eigenlijk drie verschillende soorten honingbijen die ook verschillende taken hebben binnen het nest. De belangrijkste bij in het nest is de koningin, ook wel moer genoemd. Deze bij is net wat groter dan de andere bijen en is te herkennen aan het langere achterlijf. De moer is de grondlegger van een nieuw nest. Zij paart met de mannetjes en legt eieren om het nest continu van nieuwe bewoners te kunnen voorzien. Na de bevruchting kan een moer wel 2000 eitjes per dag leggen. Om een nest in stand te houden is er een goede samenwerking nodig. De werksters zorgen voor het nest en hanteren een strikte taakverdeling. Belangrijke taken zijn het bouwen van nieuwe raatcellen (zoals deze op de foto hierboven te zien zijn), het verzamelen van voedsel, het beschermen van het nest, het produceren van honing en het verzorgen van de larven. De werkbij kan steken wanneer zij dat nodig vindt. Na het steken verliest de werkster echter haar angel en overlijdt zij later aan de gevolgen hiervan.

Tot slot zijn er nog de darren. Dit zijn de mannetjes in het nest. De mannetjes verzamelen geen voedsel en zijn er puur voor de voortplanting. Darren kunnen in tegenstelling tot de werksters niet steken. Het enige extraatje dat darren toevoegen aan de kolonie, buiten het bevruchten van de koningin om, is het helpen bij de temperatuurregeling in het nest.

Het nut van de honingbij

Honingbijen worden in groten getale door imkers gehouden in speciale bijenkorven. De honingbij die bij een imker verblijft is zo ontwikkeld dat deze vele malen tammer is, minder snel steekt en grote volken maakt.

De honingbij zorgt vooral voor de productie van honing en was. Naast die productie is de honingbij echter ook belangrijk als bestuiver. Ze bestuiven de bloemen van allerlei planten en zorgen ervoor dat er meer en betere vruchten aan planten en bomen groeien. Om deze reden zie je vaak bijenkorven bij fruittelers staan en is de bij dus belangrijk voor onder andere onze fruitteelt.
Het bestuiven gebeurt door het stuifmeel dat aan de lijfjes van de bijen blijft zitten en dat door het bezoek aan andere bloemen deels weer wordt afgezet.

2. De hommel

De hommel maakt ook onderdeel uit van de bijenfamilie en is opvallend door zijn lange haren. De naam hommel komt van het Nederduits hummel dat ‘zoemer' betekent.

Het uiterlijk van de hommel
De hommel is een donzige variant van de bij. Het haar van een hommel is niet alleen langer, maar ook dichter. Daarnaast wordt de hommel ook groter dan de bij en deze eigenschappen bij elkaar opgeteld maken van de hommel een opvallende verschijning. Iedere hommelsoort heeft zijn eigen kleurenpatroon. Zo is de steenhommel geheel zwart met een oranje achterlijfje en is de aardhommel zwart met een wit achterlijf, en heeft deze ook nog eens gele banden over het lijfje. De opbouw van het lijf van de hommel is te vergelijken met die van een bij. Ook de poten van een hommel zijn dik en harig, en de achterpoten zijn een opslagplaats voor stuifmeel. Dit laatste zie je alleen terug bij de vrouwtjes; de mannetjes verzamelen geen voedsel en hebben geen stuifmeelkorfjes nodig.

Familie
De hommels kennen net als de honingbijen verschillende familieleden. Zo is er ook hier de koningin, zijn er werksters en mannetjes. Verschil is dat de raten van het nest minder netjes zijn dan die van de honingbij. Daarnaast gebruikt een honingbij een nest meerdere keren, terwijl hommels keer op keer een nieuw nest bouwen. De werksters helpen mee om het nest goed te houden en zorgen ervoor dat iedereen genoeg te eten heeft. De mannetjes wachten tot ze geslachtsrijp zijn en verlaten dan het nest. Ze keren vaak niet meer terug. Ook in deze familie zijn het alleen de vrouwtjes die kunnen steken. Het verschil met de honingbij is dat de angel van de hommel blijft zitten. Een hommel kan dus meerdere malen steken en zal na een steek niet overlijden.

Het nut van de hommel

Doordat de hommel lange haren heeft kan hij bij lagere temperaturen buiten zijn dan de andere bijen. Dit is nuttig voor het bestuiven in koudere perioden. Zeker wanneer in een bepaald land vaker koud is (denk hierbij aan Noord-Europa) kan een hommel beter helpen dan een honingbij wat bestuiving betreft.
Bijzonder is daarnaast dat de hommel de enige bijensoort is die de rode klaver kan bestuiven. Dat komt doordat de hommel met zijn lange uitrolbare tong de enige is die bij de nectar diep in de kroonbuis kan komen.

3. De solitaire bij

Honingbijen en hommels hebben een sociaal leven. Ze leven met koninginnen, werksters en darren in één grote familie. Dit geldt niet voor de solitaire bij, ook wel wilde bij genoemd. Deze bijen doen alles alleen.

Het uiterlijk van de solitaire bij
Er zijn verschillende soorten solitaire bijen, zoals er ook verschillende soorten honingbijen en hommels zijn. Een verschil is echter dat de solitaire bijen allemaal sterk van uiterlijk verschillen. Terwijl de honingbijen en hommels nog duidelijk laten zien van dezelfde familie te zijn, zijn solitaire bijen ook in hun uiterlijk alleen.
De metselbij is bijvoorbeeld helemaal donker van kleur, terwijl de behangersbij dan weer de bekende strepen op zijn achterlijf heeft.

Levenswijze
Een solitaire bij doet alles zelf, van het maken van een nest tot het zoeken van voedsel en het leggen van eitjes. Wat wel voor kan komen is dat er meerdere nesten van solitaire bijen bij elkaar in de buurt zijn. Deze bijen vormen dan in de meeste gevallen een kolonie. Terwijl honingbijen en hommels hun voeding van verschillende planten kunnen halen, zijn er solitaire bijen die volledig afhankelijk zijn van één soort plant. Dit maakt de bijen kwetsbaar. Wanneer deze plant er immers niet meer of te weinig voorkomt, kan de bij niet langer overleven.
Het enige contact moment van de bij met anderen is tijdens het paren. Daarna gaat iedere bij zijn eigen weg.

Het nut van de solitaire bij

Eigenlijk is de solitaire bij belangrijker voor de bestuiving van planten dan de honingbij. Ook al dragen ze allebei hun steentje bij aan deze noodzaak, de solitaire bij is er beter in. Honingbijen zijn in staat de nectar bij een bloem weg te halen zonder de meeldraden aan te raken. Dit zorgt ervoor dat er niet altijd stuifmeel meegenomen wordt.

De solitaire bij komt juist voor het stuifmeel en zorgt er zo voor dat hij na een bezoekje aan de bloem in 97% van de gevallen bestuiving veroorzaakt. Dit percentage haalt een honingbij bij lange na niet. Ook voor onze voedselproductie is de wilde bij dus van belang.

Waarom zijn bijen belangrijk en hoe is het met ze gesteld?

De bij is de laatste jaren in aantallen gedaald. Dit heeft effect op ons allemaal: maar liefst driekwart van de landbouwproducten is afhankelijk van bestuiving. Het is daarom belangrijk dat de bijen blijven bestaan.
Het is dus nodig om de bijen te beschermen en te helpen met overleven. Redenen die worden gegeven voor de afname van het aantal bijen zijn onder andere:

• Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw;
• Het verdwijnen van voldoende voedsel voor de bij;
• Te weinig ‘woonruimte' voor de nesten.

Het eerst punt is een politiek punt en iets waar je niet zo snel iets aan kunt doen. De laatste twee punten kun je echter wel verbeteren!

Wat kun je doen om de bij te helpen?

Om de bij te helpen zijn er twee gebieden waar je je op kunt richten: het creëren van genoeg voedsel of het neerzetten van genoeg nestelruimte.

Genoeg voedsel

Zoals eerder gezegd zijn vooral de solitaire bijen erg afhankelijk van bepaalde soorten planten. Dit komt bij sommige soorten zelfs zo nauw dat het verdwijnen van een plantensoort ook tot het verdwijnen van de bij leidt. Wanneer je wilt helpen door middel van het planten van planten die veel stuifmeel en nectar leveren, kies dan voor zogenaamde drachtplanten. Op de site van Bijenlint, een organisatie die zich inzet voor de bij, kun je drachtplantenzaad kopen. Mocht je zelf willen kiezen welke planten je in de tuin zet, vraag dan bij het tuincentrum naar planten waar bijen van houden.

Genoeg nestelruimte

Wilde bijen vaak te weinig ruimte om te kunnen nestelen. Je kunt ze helpen door bepaalde delen van de tuin ‘nestelveilig' te maken. Bijen nestelen onder anderen in gaatjes in muren en hout.
Je kunt een zogenaamd bijenhotel gemakkelijk maken. Denk er van tevoren wel even aan dat het voor de bij belangrijk is dat het hotel dicht bij een voedselbron ligt. Zonder voedsel komen de bijen niet naar het hotel. Een bijenhotel kun je gemakkelijk maken door bijvoorbeeld wat gaatjes in blokken hout te zagen. Houd Buitenlevengevoel in de gaten voor instructies voor het maken van een echt bijenhotel in je eigen tuin.

Conclusie

Er zijn vele soorten bijen, maar ondanks de grote aantallen gaat het niet goed met de bij. De honingbij, hommel en solitaire bij zijn allemaal belangrijk voor ons. Vooral door het bestuiven van de bloemen helpen ze de groei van groenten en fruit, die wij nodig hebben in ons dagelijks leven. Je kunt zelf de bij helpen door planten in de tuin te zetten waar ze genoeg stuifmeel en nectar uit kunnen halen. Ook helpt het om zogenaamde bijenhotels te plaatsen. Deze kun je zelf maken of kopen. Bijen zijn goedaardige insecten en steken alleen wanneer ze zich bedreigd voelen. Je hoeft dus niet bang te zijn dat ze de rust in je tuin komen verstoren!

Heb jij al iets gedaan om de bijen te helpen?
Of heb je nog meer tips om de bij te ondersteunen?
Laat het ons weten in een reactie!